anhor.uz сайти фотосурати
Ўзбекистон Республика товар-хомашё биржаси (ЎзРТХБ) 1 февралдан бошлаб Нью-Йорк биржасида сўнгги олти ой давомида сотилган ушбу маҳсулотнинг ўртача котировкасидан келиб чиқиб, турли нав ва тоифадаги пахтанинг бошланғич нархини белгилашни бошлайди. Бундай норма Марказий Осиё давлати президенти Шавкат Мирзиёевнинг 20 январдан кучга кирган фармонида келтирилган.
Аниқланишича, 2025 йил ҳосили учун ЎзРТХБ 1 февралдан бошлаб дастлабки харид нархини шакллантиради. Кейинчалик биржа ҳар йили 1 ноябрда пахта нархини белгилайди.
Ҳужжатга кўра, хомашё етказиб бериш бўйича ҳар қандай шартномалар ишлаб чиқарувчилар, кластерлар ва тўқимачилик корхоналари ўртасида республиканинг ҳар бир ҳудуди учун алоҳида ўтказиладиган биржа савдолари доирасидаги махсус бўлим орқали тузилади. Яъни, фермерлар фақат ўз вилоятидаги харидорлар билан ҳамкорлик қилишлари мумкин бўлади.
Шартномаларнинг уч тури мавжуд. Фьючерс шартномаларида нарх олдиндан белгилаб қўйилади ва товарни етказиб бериш келгуси санада содир бўлади. Ўзбекистонда бундай шартномалар 1 ноябрдан 1 июнгача бошланғич нархдан паст нархда имзоланади. Битим фермерларнинг имтиёзли давлат кредитлари олишига асос бўлади.
Форвард шартномаларида томонлар шартлар, нарх ва муддатларни мустақил равишда белгилайдилар. Қонунга кўра, шартномалар 1 ноябрдан 1 мартгача маҳсулотларнинг келишилган нархи бўйича тузилади. Бунда пахта ишлаб чиқарувчининг ўз маблағи ёки банк кредити ҳисобига етиштирилади.
Спот шартномалари товарларни жорий бозор нархида дарҳол етказиб беришни назарда тутади ва биринчи навбатда тайёр маҳсулотни сотиб олишда қўлланилади. Ўзбекистонда бундай операциялар реал вақт режимида омборларда сақланаётган пахтага нисбатан амалга оширилади. Фермер хўжалиги имтиёзли кредит олган тақдирда, банкга молия муассасасидан олинган маблағлар миқдорининг 50 фоизи миқдорида мол-мулк тақдим этилади.
Янги қонунда имтиёзли кредит олмаган пахтакорлар биржада сотилаётган хомашё нархининг 10 фоизи миқдорида давлат субсидияларини талаб қилиш ҳуқуқига эга экани ҳам белгилаб қўйилган.
Имтиёзли кредитни йил охиригача тўлиқ тўлаган фермерларга эса кредит қийматининг 4 фоизи қайтарилади. Натижада, банк билан битим бўйича ставка 10 фоиздан 6 фоизга туширилади. Аммо «кешбэк» фақат кластерлар дала ишчиларига ўз вақтида тўловларни амалга оширган тақдирдагина мумкин бўлади.
Пахтани сақлаш ва бирламчи қайта ишлаш билан шуғулланувчи тадбиркорларга Марказий банк ставкаси бўйича олти ойлик имтиёзли давр билан уч йил муддатга кредитлар берилиши мумкин. Шу билан бирга, 1 сентябргача мамлакатда ҳар йили маҳсулотларни ташиш ва уларни қабул қилиш учун тавсиявий тарифларни шакллантириш бошланади. Муҳими, барча шартномалар биржа савдолари орқали амалга оширилиши керак, ундан олинган маълумотлар «Агроплатформа» ахборот тизими билан интеграциялашади.
Бундан ташқари, 2022-2023 йилларда бошланган пахта-тўқимачилик кластерларига кредитлар бериш дастурини узайтириш кўзда тутилган. Расмийлар фоиз ставкасини кредит шартларига мутаносиб равишда қайта ҳисоблаб чиқади. Қайд этилишича, банкларга пул маблағларининг қайтарилиши Республика Бош прокуратураси томонидан назоратга олинади.
