Об дарёси. «Без воды» канали фотосурати
Россия Фанлар академияси (РФА) Сибирнинг Об дарёсидан сувнинг бир қисмини Марказий Осиёга, хусусан, Ўзбекистонга йўналтириш лойиҳасини амалга оширилишини ўрганади. Бу ҳақда РБКга таяниб, Forbes хабар берди.
Ушбу лойиҳа Совет давридаги Сибир дарёлари сувларини йўналтириш лойиҳасининг замонавий эквиваленти бўлиб, у 1970 йиллари Марказий Осиёнинг қурғоқчил ҳудудларига сув етказиб бериш учун очиқ каналлар қурилишини кўзда тутган эди. Янги версияда ёпиқ сув таъминоти тизимини яратиш кўзда тутилган бўлиб, бу олимларнинг фикрига кўра, сув йўқотилишини минималлаштиради ва атроф-муҳитга таъсирни камайтиради.
Лойиҳани ишлаб чиқиш тўғрисидаги қарор октябрь ойида бўлиб ўтган РФА Ер фанлари бўлимининг «Қуруқлик сув ресурслари» илмий кенгаши йиғилишида қабул қилинди. Йиғилишда Россия сув секторидаги стратегик режалаштириш масалалари, жумладан, «кенг кўламли ҳавзалараро ва трансчегаравий дарё оқимлари йўналишининг потенциали ва оқибатлари, жумладан, иқлим таъсири ва иштирокчи мамлакатларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишига таъсири» кўриб чиқилди.
Россия Фанлар академияси Сув муаммолари институти илмий директори Виктор Данилов-Даниляннинг сўзларига кўра, олимлар Фан ва олий таълим вазирлигига ушбу соҳадаги тадқиқотларни молиялаштиришни давлат режасига киритишни таклиф қилишмоқчи.
Йиғилишда иккита устувор ғоя муҳокама қилинди: Об дарёси сувларининг бир қисмини Ўзбекистон ва Қозоғистон чегарасидаги Орол денгизи минтақасига қайта тақсимлаш ва Печора ва Шимолий Двина дарёларини Азов минтақасида тугайдиган Волга ҳавзасига йўналтириш. Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, бу ёндашув нафақат Россия ичида, балки Марказий Осиёда ҳам сув балансини оптималлаштиради.
«Полипластик» директорлар кенгаши раиси Лео Гориловский тахминан 2100 км узунликдаги етти линиядан иборат ёпиқ босимли қувур линиясини қуришни таклиф қилди. Унинг ҳисоб-китобларига кўра, тизим биринчи босқичда йилига 5,5 миллиард кубометр сув етказиб бера олади, агар керак бўлса, уч-тўрт баравар кўпроқ сув етказиб бера олади. Компания матбуот хизмати «Полипластик» Сибир дарёлари оқимини ўзгартириш билан боғлиқ бирон бир лойиҳада иштирок этмаслигини ёки ташаббускори эмаслигини ва тақдим этилган материаллар фақат илмий ва эксперт мақсадлари учун мўлжалланганлигини маълум қилди.
Йиғилишда сўзга чиққан академик Роберт Нигматулин Марказий Осиёда сув ва электр энергиясининг тобора ортиб бораётган танқислигига эътибор қаратди. Унинг таъкидлашича, сув танқислиги аллақачон чўлланишга, ҳосилдорлик пасайишига ва ижтимоий-иқтисодий хавфларга олиб келмоқда. Унинг таъкидлашича, Об дарёси оқимининг фақат бир қисмини — умумий ҳажми 3000 куб километрдан йилига 20 дан 70 куб километргача — ишлатиш минтақа муаммосини қисман ҳал қилиши ва бир вақтнинг ўзида «Арктикага иссиқлик юкини камайтириши» мумкин.
«ИЭС Инжиниринг и Консалтинг» компанияси лойиҳа менежери Дмитрий Созоновнинг фикрича, сув қувурлари тизимига инвестициялар камида 100 миллиард долларга баҳоланади ва асосий иншоотларни қуриш учун камида ўн йил вақт кетади. У шунга ўхшаш кенг кўламли инфратузилма тизимларига мисол сифатида Ливиядаги Буюк сунъий дарё ва Калифорния акведукини келтирди.
ℹ️ Илгари, 1970 ва 1980 йиллари СССР Сув хўжалиги вазирлиги Ғарбий Сибир дарёлари — Об, Иртиш, Тобол ва Ишимдан сувни Орол денгизига йўналтириш имкониятини кўриб чиққан эди. Лойиҳа тахминан йигирма йил давомида ишлаб чиқилган, аммо 1986 йили КПСС Марказий Қўмитасининг Сиёсий бюроси бу ишни тўхтатишга қарор қилганди.
