Тошкентдаги Hlmrdv Galleryда нозик дидли томошабинлар учун ажойиб кўргазма очилди. Вячеслав-Юра Усеиновнинг «Кимсан» деб номланган муаллифлик лойиҳаси 2024 йил октябрь ойида оламдан ўтган таниқли ўзбек русийзабон шоири ва эссеист Шамшод Абдуллаев хотирасига бағишланди.
«Кимсан» кўргазмасининг очилиши. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»
Шамшод Абдуллаев «Фарғона шеърият мактаби»нинг асосчиси ва бош муаллифи бўлиб, унинг эстетик фалсафаси замонавий Ўзбекистон ва ундан ташқаридаги бутун ёзувчилар ва санъаткорлар жамоаси шаклланишига таъсир кўрсатган. Бироқ, кўргазма ҳужжатли ёдгорликни тақдим этмайди — унинг вақти энди келади. Бу рассом умрининг турли босқичларида уни илҳомлантирган қадрдон дўсти билан кечган ижодий мулоқотининг ҳикоясидир.
Вячеслав-Юра Усеинов Ўзбекистонда тасвирий санъат жанрларидаги концептуал йўналишнинг кам сонли вакилларидан бири ҳисобланади. 1962 йили Фарғонада туғилган. 1985 йили Бобруйскдаги (Беларусь) рассомлик мактабини тош ўймакорлиги бўйича тамомлаган. 40 дан ортиқ минтақавий, миллий ва халқаро кўргазмалар, жумладан, Венеция, Пекин ва Москвадаги бьенналелар иштирокчиси. Санкт-Петербург ва Дубайда шахсий кўргазмаларини ўтказган.
Вячеслав-Юра Усеинов ва Улуғбек Холмуродов. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»
2017 йили Усеинов замонавий тасвирий санъатда янги йўналиш – фрактал веризмга асос солганини омма олдида эълон қилганди. Гарчи бу ҳолатда гап кўпроқ унинг ишида 1990-йилларнинг бошидан бери шаклланган бадиий техника ва фалсафий тамойилларнинг якуний шаклланиши ҳақида борганди.
Фракталлар — ўзига хос хусусиятига эга бўлган объектлар, шакллар ва тузилмалардир. «Техник» нуқтаи назардан, фрактал веризм математик Мандельборт таъкидлаганидек, нусха кўчириш ва масштаблаш орқали чексиз хилма-хил рақамларни кашф этиш имкониятига асосланади. Бироқ, Усеиновнинг фикрича, бу жараён маъносиз шаклларнинг ёмон чексизлигига айланиб кетмаслиги учун веризмнинг эстетик саъй-ҳаракатлари – фотографик натурализмга яқин бўлган фалсафий реализм билан чегараланиб, ўзгартирилиши керак.
Мафкуравий нуқтаи назардан, менинг шахсий фикримча, фрактал веризм рассомнинг 2000 ва 2010 йиллари концептуал санъатда ҳукмронлик қилган постер «ижтимоий долзарблиги» ҳукмронлиги онтологик жиҳатдан енгиб ўтишга бўлган табиий истагини акс эттиради, айниқса замонавий санъатнинг сўл санъат кураторлари саъй-ҳаракатлари билан.
Шамшод Абдуллаев бу концепциянинг бевосита ҳаммуаллифи бўлмаган, лекин у билан кечган доимий мулоқотда шакллангани шубҳасиз. У «Фрактал реализм манифести» матнининг муҳаррири ва муаллиф томонидан ушбу ҳаракатга тегишли бўлган энг муҳим асарларнинг, масалан Вячеслав Усеинов 1995 йилдан 2006 йилгача ишлаган «Йўқ уйнинг сояси» асарининг чуқур танқидчиси бўлган.
Шамшод Абдуллаев 2015 йили. Даниил Кислов фотосурати/«Фарғона»
Умуман олганда, Абдуллаев рассомнинг етук давридаги ижоди ҳақида қуйидагича гапирганди:
«Кўриниб турибдики, Вячеслав Усеинов ижоди фундаментал тизим ва бадиий қарама-қаршиликнинг экстремал шакли ўртасидаги доимий тебранишларни кўрсатиб, тил ифодаси чегарасидан ташқарига чиқишга даъво қилади.
Бу оралиқ нуқта, ўртани излаш, унинг топилгани учун ҳам тебранишда бўлади. Бундай ҳолларда, Худога шукур дея кўздан ғойиб бўлаётган фотал хилликни: бунда ҳаммага тегишли бўлган императив ва шахсий депрессив лиризм бадиий унумдорлик ва сон-саноқсиз бажарилмаган ишлар хаоси остида шахсиятсиз бахтнинг янги муҳитига эга бўлган абадий бўшлиқни танлайсиз.
Ташқи томондан, бундай саргузаштлар чексиз мослашишлар ва азоб-уқубатларга имконият қолдирадиган ёзув тармоғидан бошқа нарсага ўхшамайди, аммо бизни бирлаштирган очиқ моҳият яқин жойда яширинган — ҳаётга жўшқин қизиқиш ва шу билан бирга унинг маъносига шубҳа қилиш англашувида».
«Кимсан» кўргазмасининг очилиши. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»
«Кимсан» кўргазмасининг марказида Шамшод Абдуллаев билан боғлиқ иккита асар тургани бежиз эмас. Биринчидан, бу Вячеслав Усеиновнинг рафиқаси Нина Петросованинг 2006-2012 йиллардаги эскизи бўйича яратилган «Ёзёвон июль жазирамаси зенитида» монументал гобеленидир. Рассом дастлаб фрактал веризмнинг барча тамойилларига аниқ мос келадиган бу асарга «Фарғона атрофларида» нейтрал ном бермоқчи бўлган. Лекин Шамшод Абдуллаев номда топографик аниқлик ва тақвим аниқлиги бўлиши кераклиги айтиб, туриб олган.
Вячеслав-Юра Усеинов. «Ёзёвон июль жазирамаси зенитида». Чий техникаси. Гобелен. Жун, акрил. 230x400 см. 2006-2012 йиллар
Билмайдиганлар учун Ёзёвон Фарғона водийсининг қоқ марказида жойлашган бўлиб, Шамшод Абдуллаевнинг сўзларига кўра, «қадим тектониканинг нозик излари сероблиги ва кинематограф «безовталиги» билан ажралиб турадиган» ичи ярим чўлдир.
Яна бир асар – кўргазма билан бир хил номдаги «Кимсан» инсталяцияси бўлиб, унинг номи Шамшод Абдуллаевнинг «Ўзга Жануб» китоби билан боғлиқ. Бу ҳам туркий халқлар орасида кенг тарқалган эркак исми, ҳамда «сакраментал» савол бўлиб: «Сен узинг кимсан?!» Онтологик маънода рассомнинг ўзининг ўзига берган саволи...
Вячеслав-Юра Усеинов. «Кимсан», фрагмент. Чий техникаси. Ҳайкалтарошлик бошқотирмаси. Тўқима, лой, тахта. 2018 йил
«Кимсан» кўргазмасида бор-йўғи 11 та асар бор. Уларнинг аксарияти расмлар эмас, балки Марказий Осиёнинг кўчманчи халқларининг анъанавий тўқиш техникаси бўлган чий техникаси ёрдамида дашт қамиш ўтлари ёки қамишларининг қаттиқ пояларидан тўқилган трикотаж паннолардир. Бундай буюмларнинг амалий мақсади ўтов деворларини безаш ва иссиқликни сақлашдан иборат бўлган.
Усеинов ижодида чий техникасидан фойдаланиш янгилик эмас. 2014 йили Лондондаги Sotheby’s ким ошди савдосида унинг чий техникасида, лекин шойи иплардан фойдаланган ҳолда ишланган «Осмон ҳудуди» асари тақдим этилганди. Иккитомонлама кодлаш фрактал реализмнинг семантик уфқларини қанчалик кенгайтирган ёки аниқлаган, бу ҳақда ҳукм чиқаролмайман. Аммо бу асарлар, шубҳасиз, концептуалдир.
-
![]()
Вячеслав-Юра Усеинов. «Икки прокурорнинг юзма-юз учрашуви. Чий техникаси. Тўқилган панно. Оқ арқон, жун, акрил. 2019 йил»
-
![]()
Вячеслав-Юра Усеинов. «Бухоро амири Қурбон ҳайит байрами олдидан». Чий техникаси. Тўқима панно. Оқ арқон, жун, акрил. 2018 йил
Шахсий суҳбатда рассом қизиққан томошабинга ҳар бир тафсилот ва бутун композициянинг маъносини айтиб беришдан хурсанд бўлади, масалан, 2021 йили тугалланган, аммоаввалроқ ўйлаб топилган «Оқ ит ва Прокурорнинг орқасида иккита прокурор фариштаси» панноси ҳақида. Ёки немис рассоми Герхард Рихтернинг «Руди амаки» картинаси билан «Мушук ва иккита совет отлиқлари ўз сояларидаги скафандрлар билан» асарида қандай умумийлик борлиги ҳақида.
-
![]()
Вячеслав-Юра Усеинов. «Мушук ва иккита совет отлиқлари ўз сояларидаги скафандрлар билан». Чий техникаси. Тўқилган панно. Оқ арқон, жун, акрил. 2020 йил»
-
![]()
Вячеслав-Юра Усеинов. «Оқ кучук ва прокурор ортидаги икки прокурор фариштаси». Чий техникаси. Тўқима панно. Жун, акрил. 2021 йил
Ўзбекистондаги аксарият замонавий рассомлардан фарқли ўлароқ, Вячеслав-Юра Усеинов сўзловчи муаллифдир. Бизнинг типик рассомимиз оғзаки ифодаларга умуман мойил эмас. У диққатини мазмунли тасвирлар билан жонли образлар яратишга қаратади.
Усеинов бошқарча йўл тутади. Унинг ҳар доим ҳам муайян бир асар, ҳам умумий ижод ҳақида айтадиган гаплари бор. «Фарғона мактаби»нинг таниқли услубида яратилган унинг матнларини ўқиш янада қизиқроқ:
«Рассом, эҳтимол, холстга, асосан, ҳозирда уни ташвишга солаётган нарсани кўчиради: ўлим; ёз жазирамасидаги пейзаж — бизни чексиз таъқиб қиладиган муқаррарликка ишорадир».
Вячеслав-Юра Усеинов. «Матн ва чанг учун қора-малинали оссуарий». Чий техникаси. Лой ва тўқимачилик қоришмасига асосланган архитектура модули. 2020 йил
Тошкент жамоатчилиги унинг концептуал нутқларига тушунганича муносабатда бўлади. «Усеинов мураккаб шаклда ёзади. У нинг ифодалари янада мураккаброқ. Бу сўз ўйинлари доим ҳам тўғри эмас. Баъзида у сеҳргардек эътиборни чалғитиб, орқангизда эксперимент ўтказади», — дея пойтахт оммавий ахборот воситалари «Кимсан» кўргазмасини эълон қилди. Hlmrdv Gallery соҳиби, архитектор ва санъат куратори Улуғбек Холмуродов тақдимотни Дэвид Линчдан иқтибос келтириш билан бошлади: «Одамлар ҳаётда маъно йўқлигини тушуниб туриб, нега санъатдан маъно талаб қилишлари мен учун сирдир». Кейин у ҳар жума куни галереяда медитация бўлишини эълон қилди.
Кўргазма 2025 йил 5 апрелгача давом этади.
