Камикадзе дронлари ва ўта енгил самолётлар

29 май – 1 июнь кунлари Тошкент шаҳридаги «Ғалаба боғи»нинг ёдгорлик мажмуасида мудофаа соҳасида MSITF-2025 иккинчи инновацион технологиялар фестивали бўлиб ўтди. Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган замонавий қурол-яроғлар ва икки мақсадли маҳсулотлар кўргазмаси аҳолининг барча ёшдаги ва ижтимоий қатламларида катта қизиқиш уйғотди.

Енгил зирҳли Tarlon автомобили. Андрей Кудряшов фотосурати/ «Фарғона»

«Сўнгги йилларда мамлакатимиз Президенти, Ўзбекистон Қуролли Кучлари Олий Бош Қўмондони Шавкат Мирзиёев раҳнамолигида миллий армиямиз қиёфасини тубдан ўзгартириш, ҳарбий соҳага инновацион технологияларни жорий этиш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилди», – деди фестивалнинг очилишида Мудофаа вазири, генерал-майор Шуҳрат Халмуҳамедов.

Вазирнинг сўзларига кўра, республикада энг қисқа вақт ичида замонавий мудофаа саноати соҳасида туб ислоҳотлар амалга оширилди. Янги завод ва корхоналар қурилди, замонавий технология ва ускуналар харид қилинди, мавжуд ҳарбий заводлар модернизация қилинди. Мудофаа-техника соҳасида дунёнинг 50 та давлати билан ҳамкорлик йўлга қўйилган, 30 дан ортиқ етакчи хорижий компаниялар билан шартномалар тузилган. Мамлакатимизнинг 40 та корхонаси билан кооперация йўлга қўйилган. Ишлаб чиқарилган маҳсулотлар сони 155 номга етган, кўрсатилган хизматлар ҳажми 2,5 баробар ошган.

Пойтахтимиздаги «Ғалаба» боғининг ёдгорлик мажмуаси ҳудудида инновацион ғояларни синовдан ўтказиш, ёшларда замонавий технологияларга қизиқиш уйғотиш, ёш мутахассисларни муҳандислик соҳаларига жалб этиш, шунингдек, мамлакатимиз корхона ва ташкилотларини мудофаа саноатига йўналтириш мақсадида иккинчи йил мудофаа соҳасида инновацион технологиялар фестивали ўтказилмоқда.

Фестивал доирасида ёшлар ўртасида «Киберспорт», «Энг яхши хакер», «Дастурлаш», «3D моделлаштириш технологиялари», «Роботлар жанги», «Учувчисиз учиш аппаратларини лойиҳалаш», «Ракета моделлаштириш», «Дронлар пойгаси», «Келажак транспорт технологиялари робототехникаси» каби йўналишлар бўйича танловлар ўтказилди. Дастурлаш ва робототехника соҳасига қизиқувчи мамлакатимиз ёш фуқаролари учун улар келгусида ўз ғояларини амалга ошириш ва Ўзбекистон мудофаа саноати корхоналари ва заводларида ўз ишланмаларини жорий этиш йўлидаги биринчи қадам бўлди.

«Фарғона» ахборот агентлиги фотомухбири ўқувчиларга бизнинг нуқтаи назаримиздан энг қизиқарли экспонатларни намойиш этиш учун кунларнинг бирида MSITF-2025 фестивалига ташриф буюрди.

Кўргазмада марказий ўринни табиийки учувчисиз учиш аппаратларининг турли моделлари эгаллади. 4,5 килограммгача фойдали юк, 3 километргача парвоз масофаси ва соатига юз километрдан ортиқ тезликка эга FPV-дронларининг бир нечта турлари. Ўзбек дронларининг машҳур «оиласи»га мансуб Lochinнинг самолёт типидаги дронлари бундан ҳам кўп. Турли хил мақсадлар — жанговар нишонни тақлид қилишдан тортиб разведка, юк ва бомбардимончиларгача.

Масалан, янги Lochin НВ 342 авиация разведкаси мажмуаси 5000 метр баландликда 6 соатгача парвоз қилиш, маълумотларни узатиш ва 100 км масофадан бошқарув буйруқларини қабул қилиш имкониятига эга. Шу билан бирга, у бортда 6 килограммгача ускуна ёки бошқа фойдали юкни кўтара олади.

Samum 80 камикадзе дрони 8 кг портловчи моддани 140 км/соат тезликда 2000 метргача баландликда 40 дақиқа давомида, 80 километргача масофада оператор билан алоқани узмасдан етказиб бера олади.

Жорий кўргазмада учувчисиз учиш аппаратлари қаторига ер усти дронлари ҳам қўшилди. AstroDog — модели одам ҳаракат қила олмайдиган агрессив ташқи муҳитда разведка қилиш учун мўлжалланган тўртта серво, GPS ва 11 та датчикли одатий механик «ит»дир. Унинг асл мақсади қутқарув операцияларини амалга ошириш. Аммо ундан миналарни тозалаш ёки жанг майдонидаги бошқа ҳаракатлар учун самарали фойдаланиш мумкин.

Ташқи кўринишида оддий бўлмаган, олти ғилдиракли мобил платформа BUSTR — Boshqariladigan universal strategik tashuvchi robot аслида жуда кучли қурилма. У соатига 15 км тезликда кўзга ташланмайдиган BUSTR 37 килограммгача портловчи моддаларни етказиб бериши мумкин. Гарчи бу гуманитар ёрдам ҳам бўлиши ҳам мумкин.

MSITF кўргазмаларининг аксарияти асосан икки томонлама мақсадга эга.

Кўргазмада Словакиянинг Tomark аэрокосмик компанияси, Чирчиқ авиатаъмирлаш заводи ва Тошкентдаги Impuls Engineering МЧЖ ҳамкорлигида ишлаб чиқилган ўта енгил икки ўриндиқли бир двигателли самолётнинг экспериментал модели намойиш этилгани ҳақиқий сенсация бўлди. Ҳалигача романтик ном олмаган ушбу самолётнинг ташқи кўриниши ва тактик ва техник хусусиятлари Tomark томонидан 2008 йилдан бери серияли ишлаб чиқарилган Viper SD4 моделига яқин эканлиги аниқ.

Тақдим этилган техник шартларга кўра, Rotax 912 тўрт тактли бензинли двигателли самолёт 200 км/соат крейсер тезлигида қўнмасдан 1200 км масофани босиб ўта олади. Тошкентдан ҳавога кўтарилиб, бир ярим соатдан камроқ вақт ичида Самарқандга қўна олади. Албатта, кўргазмага ташриф буюрган кўпчиликни ушбу самолёт қанчалик тез Ўзбекистонда хусусий авиациянинг арзон воситасига айланиши ҳақидаги савол ҳаяжонга солди. Ахир, унинг кўрсатилган нархи — 300 минг доллардан сал камроқ — Тошкентдаги янги бинолардаги икки хонали квартиранинг нархи билан солиштириш мумкин. Яъни, бундай самолёт Ўзбекистонда кўпчилик учун анча қулай.

Албатта, бундай қурилмаларни оммавий жорий этиш учун нафақат самолётнинг ўзи бўлиши, балки тегишли инфратузилмани, фойдаланишга оид меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва ҳоказолар зарур. MSITF-2025 кўргазмасида соҳа мутахассисларининг энг ижобий баҳоларига эга бўлган икки ўринли ўта енгил самолёт Мудофаа вазирлиги, ИИВ, ФВВ, қишлоқ хўжалиги, геология-қидирув учувчиларини ўқитиш ва фойдаланиш учун зарур восита сифатида жойлаштирилди.

Оғир ҳарбий техникалардан, «Фарғона» АА ўтган йили батафсил маълумот берган енгил зирҳли Aksum ва Tarlon машиналаридан ташқари, баъзи танклар, бронетранспортёрлар, ҳаттоки бир нечта ракета тизимлари ҳам намойиш этилди.

Машҳур совет Т-64 танки двигатели янада замонавий ва кучли DP222LC двигателига алмаштириш орқали модернизация қилинди. Ташқи томондан, танк тарихий прототипдан фарқ қилади. Уч кишилик экипаж билан у соатига 50 км тезликда ёқилғи қуймасдан 500 километргача масофани босиб ўта олади. Танк 125 мм тўп билан жиҳозланган бўлиб, 10 км гача бўлган масофада аниқ ўқ узади.

Икки модификациядаги Arslon зирҳли транспорт воситалари қўшинларни ташиш ва жанг майдонида ўт ўчиришни таъминлаш учун мўлжалланган. Автомобиллар 30 градусгача қияликда, баландлиги 1 метргача бўлган тўсиқларни енгиб ўтиб, қўпол ерларда ёқилғи қуймасдан 700 километргача масофани босиб ўта олади. Улар 30 мм автоматик тўп ва 7,62 мм эгизак пулемёт билан жиҳозланган. Экипаж: 3 киши + 8 парашютчи.

БТР-60Д душманнинг ишчи кучи, енгил зирҳли машиналари ва муҳандислик иншоотларини йўқ қилиш учун мўлжалланган. Шунингдек, шахсий таркибни ҳимояган ҳолда жанг майдонига олиб бориш учун.

БМ-21 «Бўрон» ялпи ракета тизими ЗИЛ-131 автомобиль шассисини замонавийроқлари билан алмаштириш орқали модернизация қилинган. У соатига 120 километргача тезликда ҳаракатланади. У 40 та йўналтирилган трубалардан зарба беришга қодир. Ялпи оташ вақти 20 сония.

Тошкентда ўтказилган иккинчи MSITF-2025 фестивалидан олинган умумий таассурот лар анча завқли. Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистон Республикасининг ҳарбий доктринаси ўз моҳиятига кўра мудофаа характерига эга бўлиб, дунё давлатларининг бирортасини ўзига душман деб ҳисобламайди. Аммо бу олдиндан заифликни ёки мумкин бўлган таҳдид ва хавфларга самарали қарши туришдан бош тортишни англатмайди.

MSITF-2025 фестивалида. Андрей Кудряшов фотосурати / «Фарғона»