Минтақанинг ўзига хос одими

Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг VI Маслаҳат учрашуви иштирокчилари. Қозоғистон президенти матбуот хизмати фотосурати

9 август куни Остона шаҳрида Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг VI Маслаҳат учрашуви бўлиб ўтди. Унда минтақа давлатлари президентлари иштирок этди, Озарбайжон Президенти Илҳом Алиев ва БМТнинг Марказий Осиё учун превентив дипломатия бўйича минтақавий маркази раҳбари Каха Имнадзе фахрий меҳмон сифатида иштирок этди.

Саммит иштирокчилари минтақада кўп томонлама ҳамкорликни янада фаоллаштириш, жумладан, сиёсий мулоқотни ривожлантириш, савдо, сармоя, транспорт, энергетика, қишлоқ хўжалиги ва экология соҳаларида қўшма дастур ва лойиҳаларни илгари суриш, маданий-гуманитар алмашинувни фаоллаштириш, шунингдек, замонавий чақириқ ва таҳдидларга жавоб беришга доир масалаларини муҳокама қилдилар. Президентлар ўз чиқишларида 2018 йили Нур-Султонда (ҳозирги Остона) бўлиб ўтган биринчи Маслаҳат учрашувидан сўнг ўтган олти йил давомида минтақадаги ҳамкорлик ривожини маъқулладилар.

Жумладан, Тожикистон Президенти Эмомали Раҳмон аввалги Маслаҳат учрашувларида юздан ортиқ таклиф ва ташаббуслар илгари сурилгани, улар кўриб чиқилаётгани ва истиқболли эканини айтди. Сўнгги беш йилда минтақада товар айирбошлаш ҳажми 80 фоиздан ўтиб, 10 миллиард доллардан ошган, агар мавжуд салоҳиятдан самарали фойдаланилса, яқин келажакда товар айирбошлаш ҳажми 20 миллиард долларга етиши мумкин.

Қирғизистон Президенти Садир Жапаров «сўнгги бешта учрашув минтақа давлатлари раҳбарларининг савдо-иқтисодий, сармоявий, транспорт, логистика, минтақавий хавфсизлик, экология, иқлим ўзгаришига қарши кураш ва маданий-гуманитар соҳалардаги алоқаларни янада мустаҳкамлашга қатъий эканини кўрсатди», деб таъкидлади.

Жапаров минтақа давлатлари орқали янги мультимодал йўналишлар ва транспорт йўлакларини яратиш имкониятларини кўриб чиқишни таклиф қилди. У минтақада сув-энергетика соҳасидаги ҳамкорликнинг ўзаро манфаатли иқтисодий механизмини биргаликда ишлаб чиқиш ва амалга ошириш тарафдори бўлди.

«Ушбу механизм сувнинг энергетик, иқтисодий, экологик ва ижтимоий қийматини ҳамда минтақа давлатларининг тегишли манфаатларини ҳисобга олишга имкон беради», — деди Қирғизистон раҳбари.

Жапаров минтақавий ва глобал хавфсизликни мустаҳкамлаш ҳақида гапирар экан, Марказий Осиё давлатларининг ўзаро ҳамкорлигини чуқурлаштириш ва саъй-ҳаракатларини бирлаштириш зарурлигини таъкидлади.

«Таъкидлаш жоиз, БМТ Низомида белгиланган халқаро ҳуқуқнинг умумеътироф этилган норма ва тамойилларига қатъий риоя қилиш зарурлигида барчамиз бирдекмиз. Замонавий дунёдаги барча келишмовчиликлар фақат музокаралар столида тинч йўл билан ҳал қилиниши керак. Қирғизистон учун Афғонистонда тинчлик ва барқарорликни таъминлаш минтақавий хавфсизлик тизимидаги устувор шартлардан биридир», — деди Жапаров.

Туркманистон Президенти Сердар Бердимуҳамедов энергетикани минтақа давлатлари ўртасидаги ҳамкорликнинг устувор йўналишларидан бири деб атади. Стратегик мақсад – янги саноат ва қишлоқ хўжалиги қувватлари, инфратузилма объектлари мавжудлиги ва келажакда пайдо бўлишини, шунингдек, қўшма ишлаб чиқариш лойиҳаларини ишга туширишни ҳисобга олган ҳолда, Марказий Осиё давлатларининг энергияга бўлган ўсиб бораётган эҳтиёжларини қондириш, деди Бердимуҳамедов.

«Ниҳоят, бундай тизим мамлакатларимизни жаҳон энергетика бозорида юзага келиши мумкин бўлган салбий сценарийлардан ҳимоя қилиши, уларнинг оқибатларини минималлаштириши ҳамда техноген ва табиий характердаги кутилмаган ҳолатлар юзага келганда миллий энергетика тизимлари учун зарур хавфсизлик чегарасини яратиши керак», — деди Туркманистон президенти.

Шунингдек, у хавфсизликка алоҳида тўхталиб, дунёдаги мураккаб вазият фонида Марказий Осиё мамлакатлари учун тинчлик, тотувлик ва барқарорликни сақлаш асосий ва мутлақ устувор вазифа бўлиб қолиши лозимлигини таъкидлади.

«Биз минтақамизни айрим таъсир доираларига, айниқса, низоларга тортишга, минг йиллик тарихга эга геосиёсий, иқтисодий, маданий ва цивилизация макони сифатида Марказий Осиёнинг мустақиллиги ва субъективлигига шубҳа пайдо бўлишига йўл қўйиб бўлмайди. Халқларимизнинг ўз кун тартиби бор: тинчлик, яхши қўшничилик, биродарлик ва ҳамкорлик», — деди Бердимуҳамедов.

Йиғилишга раислик қилган Қозоғистон Президенти Қосим-Жомарт Тўқаев ҳозирги мураккаб геосиёсий ва иқтисодий воқеликда минтақа мамлакатлари учун ҳамкорликни ривожлантиришда юқори динамикани сақлаб қолиш ниҳоятда муҳим эканини таъкидлади.

«Бугун биз халқаро муносабатлар тизимининг фундаментал асослари хавфли эрозияга дуч келаётганига гувоҳ бўлмоқдамиз. Бундай шароитда минтақамизда тинчлик ва барқарорликни сақлаш асосий вазифа бўлиб қолади.

Кўриниб турибдики, замонавий чақирув ва таҳдидларни енгиб ўтиш учун давлатларимиз ўртасида сиёсий мулоқот ва ўзаро ишончни кучайтириш зарур. Шу нуқтаи назардан, ўтган йил давомида амалга оширилган самарали ўзаро ташрифларни мамнуният билан қайд этаман. Улар мамлакатларимизнинг дўстлик, яхши қўшничилик ва иттифоқчиликка асосланган минтақавий ўзаро ҳамкорлиги юксак даражада эканини алоҳида таъкидлади», — деди Тўқаев.

У Маслаҳат учрашувлари натижалари минтақавий ҳамкорликни мисли кўрилмаган юқори даражага олиб чиққанини ва бугунги кунда умумий саъй-ҳаракатлар туфайли «узоқ муддатли асосий масалалар» ҳал этилаётганини таъкидлади.

«Минтақавий барқарорлик ва хавфсизликни таъминлаш бўйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Чегара, сув таъминоти, миграция масалалари тизимли равишда ҳал этилиб, ўзаро савдодаги кўплаб тўсиқлар бартараф этилди. Чегаралардаги назорат-ўтказиш пунктлари модернизация қилинмоқда, транспорт алоқалари кенгайтирилмоқда, янги йўналишлар очилмоқда. Савдо-иқтисодий ва сармоявий ҳамкорлик жадал ривожланмоқда», — деди Тўқаев.

Қозоғистон Президенти кўп томонлама ҳамкорлик учун мустаҳкам иқтисодий базани шакллантириш ва яқин келажакда товар айирбошлаш ҳажмини 15 миллиард долларга етказишни навбатдаги долзарб вазифа деб атади.

«Қўшма йирик инфратузилма ва транспорт лойиҳалари мамлакатларимиз иқтисодиёти учун янги ўсиш нуқталарига айланиши мумкин. Минтақада бундай ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг яхши намуналари мавжуд. Гап Қирғизистондаги Қамбарота ГЭС-1, Тожикистондаги Роғун ГЭСи, Қозоғистон, Ўзбекистон ва Туркманистондаги газ лойиҳалари, янги транспорт йўлакларини қуриш ва бошқа бир қатор муҳим лойиҳалар ҳақида бормоқда», — деди Тўқаев.

Қозоғистон раҳбарининг сўзларига кўра, минтақа давлатлари:

▶️ чегара ҳудудларида савдо, логистика ва саноат марказлари тармоғини ривожлантириши;

▶️ қишлоқ хўжалиги, логистика, тўқимачилик ва кимё саноати, қурилиш каби истиқболли тармоқларда янги шартномалар тузиши;

▶️ Марказий Осиёда транспорт тизимини ривожлантириш бўйича комплекс стратегияни қабул қилиши;

▶️ сувдан ўзаро тенг ва адолатли фойдаланиш ва ўзаро мажбуриятларни қатъий бажаришга асосланган янги бирлашган сув сиёсатини ишлаб чиқиши;

▶️ ахборот-таҳлилий ва таълим соҳасида ўзаро ҳамкорликни фаоллаштириши зарур.

Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев ўз нутқида умумминтақавий ўзига хослик шакллана бошланганини таъкидлади. Унинг таъкидлашича, сўнгги олти йил давомида Марказий Осиё мамлакатлари ўзаро ҳамкорлик қилиб, долзарб масалаларни ҳал этишда самаралироқ бўлди.

«Очиқ ва самарали мулоқотларимиз, илгари сурилган муҳим ташаббуслар, ишга туширилган кўп томонлама лойиҳалар ва дастурлар, амалга оширилган кўплаб қўшма тадбирлар ва шу каби бошқа ҳаракатларимиз минтақа қиёфасини ва имижини тубдан ўзгартирди. <…> Ўзаро савдо, инвесТашқи шерикларимиз томонидан амалий қизиқиш сезиларли даражада ортди. Юқорида айтилганидек, “Марказий Осиё плюс” форматидаги турли учрашувлар шундан далолат беради», — деб таъкидлади Ўзбекистон президенти.

Марказий Осиё ўзининг геосиёсий жойлашуви туфайли глобал ишонч инқирози ва можаролар кескинлашувининг барча салбий оқибатларини тўлиқ бошдан кечираётганига эътибор қаратди Мирзиёев.

«Украина атрофида ва Яқин Шарқда содир бўлаётган воқеалар минтақанинг барқарор ривожланишига тўғридан-тўғри таъсир кўрсатмоқда. Анъанавий савдо ва транспорт занжирлари бузилди. Биз санкциялар сиёсатининг асирига айландик, логистика харажатлари сезиларли даражада ошди, инфляция босими кучаймоқда. Жаҳон капитал бозорида имкониятлар қисқармоқда, протекционизм кучайиб, янги-янги тўсиқлар пайдо бўлмоқда», — деди Мирзиёев.

Шу билан бирга, минтақа барқарорлигининг муҳим омили бўлмиш қўшни Афғонистондаги вазиятни барқарорлаштириш билан боғлиқ масалалар халқаро кун тартибидан йироқлаб қолди. Мирзиёев минтақавий хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш концепциясини ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқлигини таъкидлади.

Ўзбекистон Президенти қуйидагиларни таклиф қилди:

👉Ягона минтақавий бозорни шакллантиришни узоқ муддатли истиқболда Марказий Осиё давлатларининг стратегик мақсадига айлантириш;

👉Ҳудудни саноатлаштиришнинг ягона харитасини шакллантириш;

👉Марказий Осиё инвестиция кенгашини ташкил этиш ва минтақа давлатларининг инновацион ривожланиш банкини ташкил этиш;

👉минтақа мамлакатлари ўртасидаги транспорт йўлаклари самарадорлигини ошириш, бунинг учун келишилган тариф сиёсатини шакллантириш ва амалга ошириш, миллий ташувчиларни қўллаб-қувватлаш бўйича имтиёз ва преференцияларни қўллаш, транспорт тармоғи ва инфратузилмасини модернизация қилиш;

👉озиқ-овқат хавфсизлиги соҳасидаги ишларни мувофиқлаштириш;

👉Марказий Осиёни экология нуқтаи назаридан барқарор ривожлантириш комплекс дастурини, трансчегаравий дарёларнинг сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш бўйича минтақавий стратегияни ишлаб чиқиш ва қабул қилиш;

👉энергетика соҳасида ҳамкорликни фаоллаштириш;

👉 «Марказий Осиё тарихи ва маданияти: ягона ўтмиш ва умумий келажак» халқаро медиа платформасини ишга тушириш;

👉Марказий Осиё таълим ва академик алмашинув дастурини қабул қилиш, мамлакатларимиздаги етакчи университетлар дипломларини ўзаро тан олиш тўғрисида Битим ишлаб чиқиш;

👉Миллий ID-карталарни ўзаро тан олиш ва «Битта тур – бутун минтақа» тамойили бўйича оммавий туристик маҳсулотларни ишлаб чиқиш масалаларини ўрганиб чиқиш.

Мирзиёев нутқи якунида 2040 йилгача бўлган даврга мўлжалланган Минтақавий ҳамкорликни ривожлантириш концепцияси қабул қилинишини қўллаб-қувватлади ва Марказий Осиёда стратегик шериклик ва ҳамкорлик тўғрисида кўп томонлама шартнома тайёрлашни таклиф қилди.

Саммит якунида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевга минтақа давлатлари ўртасидаги дўстлик, қўшничилик ва ўзаро англашувни ривожлантиришдаги алоҳида хизматлари учун Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг Фахрий нишонини тантанали топшириш маросими бўлиб ўтди. Ушбу мукофот билан бундан олдин Эмомали Раҳмон (2021 йил августида) ва Туркманистон Халқ Маслаҳати (Халқ кенгаши) раиси Гурбангули Бердимуҳамедов (2023 йил сентябрида) тақдирланган эди.

Олтинчи Маслаҳат учрашуви якунлари бўйича қуйидаги ҳужжатлар имзоланди:

✅ Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг қўшма баёноти. Мазкур ҳужжат 2025-2027 йилларда минтақавий ҳамкорликни ривожлантириш бўйича «Йўл харитаси» ва 2025-2027 йилларда Марказий Осиё давлатларининг саноат кооперациясини ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар режасини тасдиқлайди;

✅ «Марказий Осиё – 2040» минтақавий ҳамкорликни ривожлантириш концепцияси;

✅ Мирзиёевни минтақа давлат раҳбарларининг Фахрий нишони билан тақдирлаш тўғрисида қарор қабул қилинди.

Марказий Осиё давлатлари давлат раҳбарларининг навбатдаги, еттинчи Маслаҳат учрашуви 2025 йили Тошкентда бўлиб ўтади.